Diarhebion Llydaweg

Ai pan fo blodau yn yr eithin, ynteu pan fo blodau yn y banadl, ’rwyt ti'n caru dy fam mwyaf?

Pethau difyr yw diarhebion, dywediadau cryno a lliwgar sydd, gan amlaf, â'u gwreiddiau yn ddwfn mewn cymdeithas golledig. Gan fod ynddynt gyfeiriadau at bethau dieithr i ni, ond a oedd yn rhan o fywyd pob-dydd mewn oes a fu, wrth eu defnyddio, rhoddant ddimensiwn arall i'n hiaith, ac yn aml ryw grynoder amheuthun. Peth gwirion yw eu gorddefnyddio, ond arwydd o dlodi ieithyddol yw methu eu defnyddio o gwbl... neu ddefnyddio diarhebion Saesneg cyfatebol.

Er bod hyn a hyn o ddiarhebion yn unigryw ym mhob iaith, mae nifer mawr ohonynt yn gyffredin i lawer o ieithoedd. Mae'r syniadau a fynegir ganddynt weithiau'n ymddangos yn anaddas heddiw, am eu bod, yn fynych, yn pwysleisio y dylai pawb blygu i'r drefn a pheidio â bod yn orfentrus. 'Digywilydd, digolled,' er hynny. Mae hefyd sawl dihareb sydd yn annog pobl i fwyta, er mwyn iddynt gael nerth i weithio, tra byddai anogaeth i beidio â bwyta cymaint yn debycach o fod yn gyngor doeth i'r rhan fwyaf ohonom yng Nghymru heddiw.

Hyd yn hyn, yn Newyddion Llydaw / Keleier Breizh ac yn Breizh / Llydaw, cyhoeddwyd 95 o ddiarhebion Llydaweg ynghyd â chyfieithiad Cymraeg. O dipyn i beth gobeithir eu rhoi ar y blog, ond gan nad oes ffurf electronig o'r rhan fwyaf o'r rhifynnau ar gael, ni fydd modd gwneud hynny'n sydyn, nac yn yr un drefn.

Deuparth gwaith yw ei ddechrau, felly dyma 14 am y tro:

1. Ar mestr mat a ra mevel mat

Mae'r meistr da yn gwneud gwas da
Cymharer A fo ben bid bont

2. An hini ’ved hag a had souden
’Goll ur bara war bep ervenn

Mae’r sawl sy’n medi ac yn hau yn sydyn
Yn colli torth ym mhob cwys
Cymharer Nid ar redeg mae aredig

3. Glav da c’houloù-deiz
Ne zalc’h ket betek kreisteiz

Pan fo galw ar doriad y wawr
Ni phery tan hanner dydd

4. Pe pa vez ar bleuñv er balan,
Pe pa vez ar bleuñv el lann,
E karez vuiañ da vamm?

Ai pan fo blodau yn y banadl,
Ynteu pan fo blodau yn yr eithin,
’rwyt ti'n caru dy fam mwyaf?
(Yr ateb i’r pos diarhebol hwn yw Pa vez ar bleuñv el lann ‘pan fo blodau yn yr eithin’, am fod yr eithin yn blodeuo ar hyd y flwyddyn.)

5. Gwell eo karantez etre daou
Eget madoù leizh ar c’hraou

Gwell cariad rhwng dau
Na llond beudy o eiddo

6. Karout arc’hant ’lazh peurliesañ
Ar garantez ouzh an nesañ

Bydd ariangarwch, gan amla’,
Yn lladd cariad at gyd-ddyn

7. ’N hini ’brest arc’hant hep gwarant
A goll ha mignon hag arc’hant

Bydd y sawl sy’n rhoi benthyg arian heb warant
Yn colli ei ffrind a’i arian hefyd

Cymharer yr Hen Bennill:
Bu gennyf ffrind a cheiniog hefyd,
Ac i’m ffrind mi rois ei benthyg.
Pan eis i nôl fy ngheiniog adref,
Collais fy ffrind a hithe.

8. Ret eo gouzañv da gaout skiant
Ha labourat da gaout arc’hant

Rhaid dioddef i gael profiad
A rhaid gweithio i gael arian

9. Ken laer eo an hini a zalc'h ar sac'h
Evel an hini a lak e-barzh

Mae’r sawl a ddeil y sach
Yn gymaint o leidr â’r sawl sy’n ei llanw

10. Gwelloc’h un tamm bemdez
Eget re da Veurlarjez

Gwell tamaid bach beunydd
Na gormod ar ddydd Mawrth Ynyd

11. Tristañ daou dra zo er bed:
Koll ar gweled hag ar c'herzhed

Y ddau beth trista’ sydd yn y byd :
Colli eich golwg a’ch gallu i gerdded

12. An danvez dastumet gant ar rastell
A yelo buan gant an avel

Bydd yr hyn a gesglir â chribin
Yn mynd yn fuan gyda’r gwynt

13. Kammed ha kammed
E reer tro ar bed

Gam wrth gam
Yr eir o gwmpas y byd
Cymharer: Araf deg mae mynd ymhell

14. N'eo ket ar c'hezeg bras
A gas ar c'herc'h d'ar marc'had

Nid y ceffylau mawrion
Sy’n mynd â’r ceirch i’r farchnad