Llydawyr wedi eu siomi gan y Cymry

Yn ddiweddar, cysylltodd y gymdeithas Bretagne Reunie (Llydaw wedi ei Hailuno) â Phrif Weinidog Cymru er mwyn gofyn iddo helpu i ddatrys anghydfod a gododd llynedd rhwng Cymru a Llydaw yng Ngŵyl an Oriant (Lorient). 

Dyma'r fersiwn Cymraeg o'r llythyr. 

Rhyfedd sut y triniwyd y gwladgarwr o Lydawr a oedd yn awyddus i gywiro'r gamargraff bod Naoned, gefeillddinas Caerdydd, y tu allan i Lydaw!

Naoned (Nantes)

5 Gorffennaf 2013

Annwyl Brif Weinidog,

Mae Cymru, diolch i weithgarwch ei phobl, ei gwleidyddion etholedig a’i harweinwyr economaidd, wedi llwyddo i gael, ar ôl hir ymdrechu, radd o hunanlywodraeth fel y gall benderfynu ei dyfodol ei hun.

Ers llawer o flynyddoedd, mae gweithgarwch y Cymry wrth ailafael yn eu hunaniaeth ac yn eu diwylliant, o ddiddordeb mawr iawn i ni yn Llydaw. ’Rydym bob amser wedi cefnogi’r ymdrechion sydd wedi arwain at greu sefydliadau annibynnol yno.

Drwy ein cymdeithas Bretagne Réunie, rydym ni yn Llydaw yn dal i weithio i ailsefydlu Llydaw â’i ffiniau hanesyddol. Rhannwyd ein tiriogaeth ar 30 Mehefin 1941 drwy ddatganiad a wnaed gan y rhai a gydweithiai â’r Natsïaid adeg llywodraeth Maréchal Pétain.  Mae’r dasg sydd yn ein hwynebu yn un galed iawn, fel y dengys geiriau’r Fs Gay Mac Dougall, arbenigwraig annibynnol a benodwyd gan y Cenhedloedd Unedig i ystyried hawliau Leiafrifoedd yn Frainc. Cyhoeddwyd ei hadroddiad ym Mawrth 2008:

“Er gwaethaf deddfwriaeth bwysig yn erbyn gwahaniaethu, mae’r rhai sydd mewn cymunedau lleafrifol yn Ffrainc yn dioddef gan wir wahaniaethu hiliol, rhywbeth sydd â’i wreiddiau mewn ymagweddiadau ac mewn sefyliadau. Mae gwadu hyn gan wleidyddion wedi rhwystro mabwysiadu mesurau i sicrhau y cedwir at y ddeddfwriaeth berthnasol ac i gywiro’r mathau cymhleth o anghyfartaledd yno.”

Bu’r Fs Gay Mac Dougall yn trafod yn helaeth â gwahanol gymdeithasau Llydewig cyn ysgrifenneu ei hadroddiad. Ceir syniad o natur y broblem y sonia cynrychiolydd y Cenhedloedd Unedig amdani wrth ystyried, er enghraifft, i 10,000 o Lydawiaid orymdeithio drwy Naoned (Nantes) ym Medi 2008 i amddiffyn eu diwylliant ac i alw am ailsefydlu Llydaw fel uned o fewn ei ffiniau hanesyddol, ond i’r ddau wasanaeth teledu lleol, a ariennir gan Ddinas Naoned a chan Gyngor Naoned, beidio â dangos yr un llun o’r achlysur na sôn yr un gair amdano! Rhydd hyn syniad pa mor galed sy’n rhaid inni ymdrechu i roi gwybod i’r cyhoedd am y manteision a ddôi o adfer unoliaeth ein gwlad hanesyddol.

A ninnau wedi ein gwir sensro, o dan ddylanwad y wladwriaeth Ffrengig, boed hynny ym Mharis neu yn lleol, rhaid inni feddwl am ddulliau arbennig, gan gynnwys gwyliau diwylliannol, i daflu goleuni ar ein hamcan ac i ddangos ein hymroddiad. Dyma un rheswm pam yr oedd stondin gan Bretagne Réunie yng Ngŵyl Ryng-Geltaidd an Oriant (Lorient) yn 2012, gerllaw’r stondin o Gymru. Gwaetha’r modd, dangosai’r stondin Gymreig fap o Lydaw wedi ei hollti, gyda’r Liger-Atlantel (Loire-Atlantique) – department 44 – wedi ei dorri i ffwrdd oddi wrth ei mam, er ei bod yn rhan o Lydaw am dros 1000 o flynyddoedd, tan 1941!

Er mawr ofid inni, bu i’r panel hwn esgor ar gamddealltwriaeth rhwng un o’n cynrychiolwyr, y Br Hervé Morvan, a phennaeth Bwrdd Croeso Cymru, y Br Robert Hackett. Dyweodd y Br Morvan fod y map yn wallus. Atebodd y Br Hackett, yn gwbl gywir ac yn gwbl ddidwyll bid sicr, fod y map wedi cael ei roi iddo gan Gyngor Rhanbarthol Llydaw. Ac yntau’n brwydro dros ailuno Llydaw, dyma’r Br Morvan yn mynd ati i gywiro’r map â phen ffelt, gan ddangos y ffiniau fel yr oeddent tan 1941.

Yn dilyn y digwyddiad hwn, cwynodd y Br Hackett yn swyddogol a hawlio iawndal am y difrod. Heddiw, bu i’r llys roi dedfryd llym ar y Br Morvan. Rhaid iddo yn awr dalu dirwy drom, am iddo deimlo mor gryf fod anghyfiawnder wedi ei wneud drwy gamddarlunio ffiniau Llydaw.

Hoffem ddweud, Brif Weinidog, fod yn wir ddrwg gennym am y digwyddiad anffodus hwn. Byddem yn gwir werthfawrogi pe baech yn gofyn i’r ddirwy gael ei gostwng neu ei dileu. Mewn gwirionedd, ni chredwn fod gan y naill blaid na’r llall ddim oll i ennill o’r achos hwn. Yn awr, ni fyddai cytundeb cyfeillgar yn gwneud dim niwed i’r berthynas ragorol(1) a fu rhyngom hyd yn hyn ac a fu er lles Cymru a Llydaw fel ei gilydd. Teimlwn y byddai’r Llydawiaid yn methu amgyffred pam y cymerwyd camau mor eithafol yn erbyn rhywun sydd yn credu yn ei wlad ei hun. Er mwyn cadw’r berthynas rhyngom ar ei gorau, erfyniwn arnoch i gysylltu â'r Br Hackett er mwyn gofyn a fyddai’n derbyn ymddiheurad gan y Br Hervé Morvan yn ddiymdroi. Dyna braf fyddai, pe gwnâi hyn a thynnu’r gŵyn yn ôl a rhoi’r gorau i’r erlyniad.

Diolchwn ichi am estyn cymorth inni ac i Lydaw ar yr un pryd.

Gyda’n parch mwyaf, Brif Weinidog.

Llywydd Bretagne Réunie

Jean-Fraçoise LE BIHAN

(1)            Dyma ddwy enghraifft o’r berthynas gyfeillgar ardderchog a fu rhyngom o’r blaen:

-         Yn ystod Cwpan y Byd, cyhoeddodd ein cymdeithas Bretagne Réunie daflen (amgaeedig) a ddosbarthwyd ym mynedfa Stadiwm Beaujoire yn Naoned (Nantes). Am wneud hyn, roedd un o’n gweithredwyr wedi ei arestio ac aed ag ef orsaf yr heddlu bedair gwaith!

-         Yn ddiweddar iawn, yn nwy o’n trefi sydd wedi eu gefeillio, Aberhonddu a Gouenou, trefnwyd ras gan y Blé d’Or Club, diolch i’r Br Jakez Gauchet.